حافظه فعال به نوعی از حافظه فرایندی گفته می‌شود که به فعالیت‌های شناور و کوتاه مدت مغزی مرتبط با برنامه ریزی و حل مسائل کمک می‌کند. این حافظه در بسیاری از فعالیت‌های روزانه نظیر رانندگی، کار با کامپیوتر، مطالعه و تعاملات اجتماعی مهم و ضروری است. حافظه فعال اطلاعات را در ذهن به صورت فعال و مدت کوتاه مثلاً حدود 2 تا 3 ثانیه نگه می‌دارد تا شما بتوانید از این اطلاعات برای انجام کارهای مختلف استفاده کنید.
این نوع حافظه به عنوان یک ذخیره موقت عمل کرده و معمولاً برای انجام بسیاری از کارهای روزانه توسط افراد مورد استفاده قرار می‌گیرد، نظیر پاسخ دهی در مکالمات، شنیدن و درک مطلب، پیروی از دستورالعمل‌ها، سازماندهی اطلاعات و… با توجه به اینکه حافظه فعال از جمله اجزای مهم حافظه در انسان محسوب می‌شود، در صورتی که شما هم تمایل دارید با این نوع از حافظه بیشتر آشنا شوید، تا پایان این مطلب همراه ما باشید تا به شما بگوییم منظور از حافظه فعال چیست؟ و برای تقویت آن چه راهکارهای مفیدی وجود دارد؟
منظور از حافظه فعال چیست؟
حافظه فعال که با نام حافظه کاری هم شناخته می‌شود، موتور جستجوی ذهن است که شامل توانایی فرد در به خاطر آوردن و مدیریت اطلاعات می‌باشد. این کارکرد شناختی پیچیده به افراد کمک می‌کند تا آنها بتوانند در هر فعالیتی، اطلاعاتی را به قسمت‌های مختلف مغز محول کرده و سپس در فعالیت دیگری از همان اطلاعات استفاده کنند. به عبارت دیگر حافظه فعال مثل یک میز کار در ذهن است که اطلاعات برای پردازش بر روی آن قرار می‌گیرند.
معمولاً فرایندهای پیچیده و سخت نظیر خواندن، درک مطلب، رونویسی از مطلبی خاص، جهت یابی، درک ریاضی و محاسبات به وسیله حافظه فعال مدیریت و کنترل می‌شوند. در این زمینه، تقویت مهارت کودکان و ارتباط آنها با حافظه فعال امری بسیار مهم است که والدین باید به آن توجه ویژه داشته باشند؛ چراکه با افزایش سن، سلول‌های مغز پیر می‌شوند و تمرکز و حفظ اطلاعات جدید را دشوار می‌کنند.
اما آنچه در خصوص تقویت حافظه فعال بهتر است بدانید، این است که زوال عقل تنها به سن وابسته نیست و از دست دادن حافظه می‌تواند تحت تأثیر عوامل مختلفی رخ دهد از جمله:
- کمبود ویتامین B
- استرس و اضطراب، افسردگی و مشکلات سلامت روان
- مصرف الکل
- بیماری صرع
- درمان‌های مربوط به سرطان
- عدم تعادل هورمونی
- عفونت مغزی یا ضربه به سر
- کم خوابی
- استفاده از داروهایی مثل داروهای ضد افسردگی
- سکته
اگر می خواهید با استعداد هنری و ویژگی های آن آشنا شوید، مقاله استعداد حافظه طراحی را از دست ندهید.
انواع حافظه فعال شامل کدام موارد می‌شود؟
به صورت کلی در طول روز تمام کودکان و افراد بزرگسال از دو نوع حافظه فعال استفاده می‌کنند. این دو نوع از حافظه فعال معمولاً از ماه‌های اولیه کودکی شروع به رشد کرده و در زمان نوجوانی و جوانی ثبات و رشد بیشتری پیدا می‌کند. البته بهتر است به خاطر داشته باشید که شما می‌توانید برای رشد هر چه بیشتر حافظه فعال تمرینات خاصی را انجام دهید.
اما انواع حافظه فعال عبارت است از:
- حافظه فعال کلامی – شنیداری
مهارت حافظه فعال کلامی – شنیداری هنگامی توسط کودک مورد استفاده قرار می‌گیرد که او تکالیف خود را مرحله به مرحله و بر اساس دستورالعمل‌های کلامی انجام می‌دهد. البته چنانچه این مهارت در کودک ضعیف باشد، ممکن است او در پیروی از دستورالعمل‌های شفاهی و کلامی با مشکل روبرو شود.
- حافظه فعال فضایی – بصری
حافظه فعال فضایی – بصری این امکان را در اختیار فرد قرار می‌دهد تا او بتواند با به خاطر سپردن و به یاد آوردن تصاویر، اشکال و یا حتی الگوی یک موضوع، اقدام به حل مسئله کند یا تکالیفش را انجام دهد. در واقع، با استفاده از مهارت حافظه فعال فضایی – بصری، یادگیری در افراد بر اساس الگوهای تصویری، تصاویر و اشکال امکان پذیر خواهد بود.
آیا حافظه فعال با حافظه کوتاه مدت یکسان است؟
بسیاری از افراد تصور می‌کنند که حافظه فعال یا حافظه کاری همان حافظه کوتاه مدت می‌باشد، در حالی که این تصور کاملاً اشتباه می‌باشد. به عنوان مثال، شما به فرزند خود مجموعه‌ای از دستورالعمل‌ها را می‌دهید و او این دستورالعمل‌ها را به حافظه کوتاه مدت خود می‌سپارد. سپس هنگام شروع اجرای اولین تکلیف از مجموعه تکالیف دریافتی، فرزند شما باید بتواند هر دستورالعمل موجود در حافظه کوتاه مدت خود را به حافظه فعال منتقل کند و آنها را مرحله به مرحله انجام دهد.
در صورتی که اگر فرزند شما حافظه فعال ضعیفی داشته باشد، دستورالعمل‌ها را فراموش کرده و نمی‌تواند در انجام تکالیف موفق شود. همین امر بر روی تقویت مهارت کودک اثر می‌گذارد؛ بنابراین بهتر است در نظر داشته باشید که ظرفیت حافظه فعال و زیاد شدن سرعت عمل نیاز به انجام تمرینات مداوم دارد.
به یاد داشته باشید که حافظه کوتاه مدت به اطلاعات مورد نیاز برای یک کار تصویری یا کلامی در مدت زمان کوتاهی اشاره دارد، در حالی که حافظه فعال یا کاری شامل تبدیل و دست‌کاری اطلاعات به شکل کلامی و بصری است و برای مدت کوتاهی در ذهن نگه داشته می‌شود تا برای استفاده فوری در دسترس باشد.
یکی از انواع هوش، هوش فضایی است. برای آشنایی با آن مقاله هوش فضایی چیست را بخوانید.
راهکارهایی برای تقویت حافظه فعال که بهتر است بدانید!
به نظر می‌رسد، ساده‌ترین راه برای تقویت حافظه فعال انجام بازی‌های ذهنی باشد، البته این احتمال وجود دارد که بازی‌های ذهنی به صورت مؤثر باعث تحریک مغز و فعال شدن حافظه نشوند. شما می‌توانید تمریناتی را که در ادامه آنها را برایتان بازگو می‌کنیم، در برنامه روزانه خود قرار دهید تا از این طریق بتوانید حافظه فعال خود را تقویت نمایید:
- ساختن کاخ حافظه
تکنیک کاخ حافظه از جمله روش‌های مؤثر است که به شما کمک می‌کند تا بتوانید حافظه طولانی مدت و همچنین حافظه فعال خود را تقویت کنید. برای انجام این راهکار می‌توانید از حافظه فضایی، حافظه بصری، حافظه معنایی، حافظه اپیزودیک و حافظه رویه‌ای استفاده نمایید. به این صورت اطلاعات را از حافظه فعال با سرعت بیشتر و با ماندگاری قابل اطمینان‌تری می‌توانید به حافظه بلند مدت خود انتقال دهید.
به عنوان مثال، اگر در حال یادگیری یک زبان جدید هستید، به طور ذهنی در خانه بگردید و کلمات مربوط به غذا، کلمات مربوط به خرید سوپر مارکتی و… را استفاده کنید. با این کار، بدون اینکه مطلع باشید، به نشانه‌های حافظه بصری که در ذهن شما نقش بسته است، دسترسی پیدا خواهید کرد. تکنیک کاخ حافظه این امکان را در اختیار شما قرار می‌دهد تا توانایی خود را در یادآوری جزئیات با استفاده از حافظه دیداری تمرین کنید. شما می‌توانید از این راهکار برای یادگیری قسمت‌های مهم کتاب درسی و یا حتی یادگیری یک زبان یا یک ابزار جدید استفاده کنید.
- انجام تمرینات مدیتیشن
در بهبود و تقویت حافظه فعال انجام مراقبه ذهن آگاهی و مدیتیشن بسیار اثرگذار است. تمرینات مدیتیشن به شما کمک می‌کند تا حواس خود را بر روی آن چیزی که برایتان مهم است، متمرکز کنید. این کار با افزایش تراکم ماده خاکستری در بعضی از قسمت‌های مغز، کنترل بهتر امواج مغزی و تغییر روابط مناطق مختلف مغز در ارتباط است؛ بنابراین مهم است که در روز حداقل به مدت 15 دقیقه تمرینات مدیتیشن ذهن آگاهی را انجام دهید.
- داشتن خواب کافی
تحقیقات نشان می‌دهد که کمبود خواب می‌تواند توانایی‌های مربوط به یادگیری، توجه و عملکرد اجرایی را مهار کند و باعث افزایش زمان پاسخ شده و شما را در هنگام انجام کارهای ساده با خطا و اشتباه روبرو کند. علاوه بر این، فعال سازی عصبی در قشر مغز را هم تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ بنابراین برای شارژ مجدد سلول‌های مغزی و حفظ عملکرد بهینه حافظه فعال بهتر است در شب حداقل 7 یا 8 ساعت خواب کافی داشته باشید.
پس اگر قصد تقویت حافظه فعال خود را دارید، بهتر است این سه تکنیک آسان را در برنامه روزانه زندگی خود قرار دهید.
آیا می دانید چند نوع هوش داریم؟ برای آشنایی با هوش کلامی، مقاله هوش کلامی چیست را از دست ندهید.
برای بهبود ظرفیت حافظه فعال در کودکان چه روش‌هایی وجود دارد؟
ممکن است برای کودک به خاطر سپردن یک قسمت از اطلاعات هنگام انجام کار دیگری سخت و دشوار به نظر برسد. مثلاً شما در حال درست کردن اسپاگتی با فرزندتان هستید و او مسئولیت ریختن سس را برعهده دارد. اما در همین زمان فرزند شما برای جواب دادن به یک پیام، آشپزخانه را ترک کرده و دیگر فراموش می‌کند که برگردد و سس را بر روی اسپاگتی‌ها بریزد. چالش‌های حافظه کاری می‌تواند در کارهایی مثل این مورد باعث ایجاد مشکلات متعدد شود.
اما شما می‌توانید با استفاده از روش‌هایی که در ادامه آنها را برایتان بیان می‌کنیم، ظرفیت حافظه فعال را در فرزندتان بهبود ببخشید:
- روی مهارت‌های تجسمی فرزند خود کار کنید. او را تشویق کنید تا در ذهن خود تصویری از آنچه به تازگی شنیده یا خوانده است، ایجاد کند.
- برای بهبود ظرفیت حافظه فعال در فرزندتان با او بازی‌های کارتی را انجام دهید. در این بازی‌ها لازم است کودک یا نوجوان قوانین بازی را به خاطر بسپارد و به یاد داشته باشد که چه کارت‌هایی دارد و افراد دیگر با چه کارت‌هایی بازی می‌کنند.
- فرزند خود را به خواندن مطالب به صورت فعال تشویق کنید. تأکید بر روی متن یا برجسته کردن آن و همچنین یادداشت برداری می‌تواند به کودکان کمک کند تا آنها اطلاعات را به اندازه کافی و حتی طولانی در ذهن خود نگه دارند و در زمان لازم به سؤالات مربوط به آن پاسخ دهند.
- پرسیدن سؤال درباره یک مطلب خوانده شده یا صحبت کردن با صدای بلند نیز از دیگر روش‌های بهبود ظرفیت حافظه فعال در کودکان است که شما می‌توانید آن را امتحان کنید.
کلام آخر
با توجه به مطالب بیان شده؛ حافظه فعال یا حافظه کاری همانند یک سطل است که دائماً آن را با یک لیوان آب پر می‌کنید. هر قطره آبی که در این سطل ریخته می‌شود، باقی می‌ماند، مگر اینکه با گذشت زمان بخار شود و از بین برود. این موضوع دقیقاً شبیه ذهن است که با اطلاعات مختلف پر می‌شود و در گذر زمان از حافظه پاک می‌گردد. با توجه به اینکه حافظه فعال در عملکردهای اجرایی نظیر شروع یک کار و نظارت بر آن، سازماندهی و برنامه ریزی امور تأثیر بسزایی دارد، تقویت حافظه فعال در افراد و به ویژه کودکان امری بسیار مهم و ضروری است.
با این وجود، اگر یکی از نگرانی‌های شما در مورد فرزندانتان این است که چگونه می‌توان ظرفیت حافظه فعال را در آنها تقویت نمود، می‌توانید با مشاوران مجموعه ما در ارتباط باشید تا آنها شما را در خصوص اینکه حافظه فعال چیست و چگونه می‌توان آن را بهبود بخشید؟ راهنمایی کنند.