استعدادیابی ورزشی یکی از موضوعات مهم در دنیای ورزش است. تا بدین وسیله ورزشکاران معمولی و حرفه ای را متناسب با ویژگی هایی که دارند، از یکدیگر جدا کنند. البته دستیابی به این مهم کار بسیار پیچیده ای است و می بایست پس از شناسایی افراد مستعد از لحاظ جسمی، مهارتی و رفتاری برای موفقیت بیشتر آنها اقدامات لازم را انجام داد.
تست استعدادیابی ورزشی
با انجام تست استعداد یابی ورزشی و سنجش توانایی و مهارت ورزشکاران نسبت به شناخت توانایی آنان در یک ورزش خاص اقدام می کنند. با توجه به تحقیقات به عمل آمده و مبانی استعداد یابی ورزشی این طور استنباط می شود که بهترین دوره برای سنجش و کشف استعداد ورزشی دوران کودکی و نوجوانی است. زیرا ورزشکاران تا یک سن خاصی می توانند در عرصه ورزش حضور داشته باشند؛ پس هر چه زودتر به استعداد آنان پی برده شود، فرصت بیشتری برای پیشرفت و عرضه استعدادهای ورزشی و پرورش استعداد خود دارند.
لزوم استعدادیابی ورزشی از دوران کودکی
طبق بررسی صورت گرفته مشخص شده است که بهترین سن برای تست استعدادیابی ورزشی از 6 سالگی به بعد خواهد بود. زیرا سطوح قهرمانی در بعضی از ورزش ها به سن 14 سال تقلیل یافته است و عملاً ورزشکار در سنین بالاتر (25 سال و بیشتر از آن) توان مناسبی برای مقابله با افراد کم سن تر از خود را ندارد. بنابراین نهادهای استعدادیابی ورزشی می بایست تمامی توان خود را برای شناسایی و پرورش افراد مستعد در زمینه های مختلف ورزشی به کار گیرند.
البته باید توجه داشت که اشتغال ورزشکاران جوان براساس سنت و آرمان و همچنین فشار والدین تأثیر مفیدی در موفقیت آنها نخواهد داشت. چرا که اگر ورزشکار رشته خود را انتخاب کرده باشد، با شوق و توان بیشتری در جهت موفقیت تلاش می کند. از همه مهمتر اینکه برخی جوانان قصد تغییر رشته ورزشی خود را دارند؛ اگر استعداد ورزشی آنان در سنین کودکی و نوجوانی کشف شده باشد، این امر محقق خواهد شد. وگرنه در سنین بالاتر تغییر رشته ورزشی فقط صرف وقت و کاری بیهوده است.
پیشنهاد می شود جهت آشنایی بیشتر با استعداد کودکان و نحوه تست آن، مقاله “تست استعداد یابی کودکان” را مطالعه نمایید.
مبانی استعدادیابی ورزشی
همواره برای موفقیت در هر امری می بایست از اصول و مبانی آن پیروی کرد. در زمینه استعدادیابی ورزشی نیز این امر صدق می کند و در صورت رعایت این اصول می توان به هدف نهایی در استعدادیابی دست یافت. در ابتدا باید برای آزمون استعدادیابی ورزشی یک نقطه ابتدا و انتها تعیین نمود؛ تا براساس آن بتوان افراد مستعد را از غیرمستعد تفکیک کرد. پس از کشف استعداد ورزشکاران و حضور آنان در کلاس های ورزشی، انجام تمرینات براساس توانایی و ویژگی های جسمی و بدنی افراد صورت می گیرد.
در غیر این صورت ممکن است با انجام تمرینات نامتعارف به جسم آنها آسیب جدی وارد گردد. پس از آمادگی جسمی ورزشکاران با استفاده از ورزش و تمرینات تخصصی زمینه برای موفقیت و به اوج رسیدن آنها فراهم می شود. از تمرینات تخصصی زود هنگام با ورزشکاران خردسال پرهیز کنید؛ این امر سبب آسیب به مفاصل و دیگر اعضای بدن آنها خواهد شد. علاوه بر این در طولانی مدت سبب بروز مشکلات دیگری برای جسم آنان می شود.
روشهای استعدادیابی
با توجه به بررسی های به عمل آمده و تحقیقات صورت گرفته در حوزه استعداد یابی و همچنین بنا بر مبانی استعدادیابی ورزشی دو روش کلی برای کشف استعدادهای ورزشی مورد استفاده قرار می گیرد. که عبارتند از روش سیستماتیک و روش غیرسیستماتیک.
روش سیستماتیک
الف: روش مبتنی بر سیستم: در این روش مؤسسه های خصوصی به صورت سیستمی و سازمان یافته اقدام به کشف ورزشکاران مستعد می کنند. به طور کلی در این روش افراد از طریق آزمون و شیوه های رقابتی مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرند.
ب: روش مبتنی بر شخص: هسته اصلی این روش براساس ورزش های همگانی است. بدین صورت که با پیشرفت ورزشی، فرد به طور طبیعی در مسیر قرار گرفته و زمینه پرورش او فراهم می گردد. این روش سنتی بوده و در بسیاری کشورهای برای کشف افراد مستعد مورد استفاده قرار می گیرد.
روش غیر سیستماتیک
در این روش، از طریق مشاهده ورزشکار در میدان های مسابقه، توانایی او را می سنجند و اگر مهارت او در حد ایده آل باشد نسبت به گزینش و پرورش هر چه بیتر او اقدام می کنند. روش غیرسیستماتیک در بسیاری از کشورهای در حال توسعه و عقب افتاده استفاده می شود. به عبارت دیگر در این روش تست استعدادیابی ورزشی به صورت عملی و براساس مشاهدات چشمی صورت می گیرد.
معیارهای استعدادیابی ورزشی
در آزمون استعدادیابی ورزشی به روش سیستماتیک، آزمایش علمی مختلفی برای تشخیص استعداد از افراد صورت می گیرد. اگر نتایج آزمون ورزشکار به معیارهای مؤسسه و قوانین وضع شده نزدیک باشد؛ به معنی این است که او در آزمون اولیه استعدادیابی قبول شده است. بعضی از این معیارها عبارتند از:
1ـ ویژگیهای سلامت جسمانی
2ـ پیکر سنجی
3ـ ویژگیهای روانی ـ حرکتی (مهارتی)
4ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
5 ـ ویژگیهای فیزیولوژیکی و آمادگی جسمانی
6 ـ ویژگیهای تمرین‌پذیری
مراحل استعدادیابی ورزشی
برای تست استعدادیابی ورزشی باید دقت فراوانی به خرج داده شود. زیرا در این راه ممکن است آینده ورزشکار تحت تأثیر یک تصمیم درست یا نادرست قرار بگیرد. به همین جهت رعایت اصول و انجام دقیق مراحل استعدادیابی ورزشی از اهمیت بالایی برخوردار است. در ابتدا با استفاده از آزمون های عمومی ورزشی و مهارتی مثل دوی سرعت، پرش، تناسب اندام و آزمون های قدرتی تا حدود توانایی فرد مستعد سنجیده می شود.
پس از آن با انتخاب افراد مستعد، برای ارزیابی بیشتر و دقیق تر ورزشکاران برنامه های جامع و مدون برای رویکرد روزانه، هفتگی، ماهانه و سالانه آنها در نظر گرفته می شود. تا با استفاده از این قوانین و تجهیزات و امکانات خاصی که در اختیار آنها قرار داده شده، به یک ورزشکار حرفه ای تبدیل شوند. البته در آخر یک مرحله به نام «مرحله تأیید» وجود دارد؛ در این مرحله پس از بررسی دقیق افراد در یک دوره 6 – 12 ماهه و انجام تمرینات و ارائه آموزش های لازم، به نتیجه نهایی دست می یابند.
علاوه بر این یک برنامه جامع برای تغذیه و پرورش جسمی و عضلانی فرد مطابق به رشته ورزشی او تنظیم شده، که در اختیار وی قرار می گیرد. کارشناسان و مربیان نیز با همکاری شبانه روزی و رفع مشکلات در طول برنامه های استعدادیابی یک مسیر شفاف و هموار برای ورزشکاران مستعد فراهم می سازند.
اهمیت پیکر سنجی در استعدادیابی ورزشی
به بررسی همه جانبه و دقیق قد، وزن، طول، پهناها، درصد چربی، تیپ بدنی و دیگر جزییات فیزیولوژیکی یک فرد، فرآیند پیکرسنجی گفته می شود. برای این کار از پزشکان و متخصصین علوم ورزشی بهره گرفته شده است؛ تا با انجام معاینات و بررسی های دقیق روی ورزشکاران به نتیجه مطلوبی در پیکرسنجی دست یابند.
در حالت کلی برای تست استعدادیابی ورزشی به روش پیکرسنجی سن افراد از 8 سال به بالا تعیین شده است. در طول این مسیر 44 رشته ورزشی برای پسران و 34 رشته ورزشی برای دختران مطابق با وضعیت جسمانی آنان پیشنهاد می شود. قابل ذکر است که رشته های توصیه شده براساس سنجش های فیزیولوژیک و آمادگی جسمانی افراد مستعد صورت گرفته است.
علاوه بر این با بررسی معیارهای روان شناختی سعی دارند با ایجاد شوق و انگیزه مضاعف، اعتماد به نفس ورزشکار را افزایش دهند. زیرا یک ورزشکار با انگیزه و دارای خودشناسی دقیق، همیشه موفق تر خواهد بود و احتمال کسب مقام های قهرمانی در سطوح کشوری و بین المللی در وی بالاتر می رود. البته معیار و روشهای سنجش به صورت بین المللی بوده و زیر نظر سازمان جهانی پیکرسنجی ISAK صورت می گیرد.
در آخر می توان نتیجه گرفت که این مقوله یکی از اصلی ترین معیارهای سنجش در آزمون استعدادیابی ورزشی است.