همان‌طور که در مقالۀ استعدادیابی گاردنر گفته شد، هوش فضایی _ تصویری یکی دیگر از انواع هوش ارائه شده توسط آقای هوارد گاردنر است. تابه‌حال افرادی را دیده‌اید که به راحتی جهات مختلف را تشخیص بدهند و هرگز در جایی ناآشنا مسیر خود را گم نکنند؟ چرا راه دور برویم؟ تابه‌حال در مسابقات ماشین‌سواری افرادی را دیده‌اید که همراه با نقشه‌ای در کنار راننده می‌نشیند و در انتخاب مسیر درست به راننده کمک می‌کنند؟ این افراد از هوشی تحت عنوان هوش فضایی _ تصویری برخوردارند که این موارد، تنها بخش بسیار کوچکی از قابلیت‌های این هوش محسوب می‌گردد.
از سالیان سال قبل تاکنون انسان همواره در حال ساخت و ساز و ایجاد بنا‌های جدیدی بوده است. شکل معماری هر ساله تغییراتی را داشته به همین دلیل درهر دهه شاهد وجود بنا‌هایی متفاوت هستیم. یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های هوش که در طراحی ساختمان و معماری کاربرد زیادی دارد، هوش فضایی است. استفاده از هوش فضایی در طراحی ساختمان به معماران کمک می‌کند تا طرح‌های زیبا و البته کاربردی را طراحی کرده و بر اساس آن‌ها ساختمان‌های مورد نظر خود را بسازند.
بسیاری بر این باور هستند که تمام این هوش‌ها ذاتی بوده و هر کس که از آن کم‌برخوردار باشد، به هیچ وجه نمی‌تواند از مزایای آن بهره‌مند شود؛ اما خبر خوب این است که هوش فضایی _ تصویری و همچنین دیگر هوش‌های ارائه شده توسط آقای گاردنر، قابل ارتقاء بوده و هر یک از شما عزیزان با مطالعۀ این مقاله و موارد ذکر شده، قادر به افزایش این هوش و همچنین دیگر هوش‌های گاردنر خواهید بود. ما در این مقاله قصد داریم آن را به‌طور کاملاً شفاف و ساده شرح دهیم؛ پس با ما در مقالۀ هوش فضایی _ تصویری همراه باشید…
هوش چندگانه گاردنر به 9 دسته تقسیم میشود:
1:هوش بدنی(جنبشی-حرکتی)
2:هوش درون فردی
3:هوش برون فردی
4:هوش فضایی
5:هوش طبیعت‌گرا
6:هوش منطقی – ریاضی
7:هوش موسیقیایی
8:هوش زبانی کلامی
9:هوش هستی گرا
از آن‌جا که هر فرد می‌تواند از چند هوش به‌طور هم‌زمان برخوردار باشد، نیاز است توضیحات بسیار دقیق‌تری در خصوص انواع هوش از جمله چگونگی رشد هوش، کارایی هریک از هوش‌ها، و… بداند که در ادامه به یکی از آن‌ها می‌پردازیم:
هوش فضایی چیست
هوش فضایی که از آن تحت عنوان هوش تجسمی هم یاد میشود به معنای توانایی درک تصاویر و اشکال سه بعدی است. در این هوش عمل دیدن نقش بسیار مهمی دارد. در نتیجه توجه و تقویت آن سبب میشود تا توانایی افراد برای درک و تحلیل تصاویر مختلفی که در محیط پیرامون وجود دارد، افزایش پیدا کند. این جنبه از هوش کاربرد‌های بسیار زیادی دارد و توانمندی‌های مختلفی را در اختیار افراد قرار می‌دهد. از جمله توانمندی‌هایی که زیر مجموعه هوش تجسمی محسوب می‌شوند، می‌توان به این موارد اشاره کرد: شناخت و درک تصاویر مختلف، درک رابطه موجود بین شکل و زمینه آن، مدل‌سازی، سازمان دهی، ایده پردازی برای فضا‌های مختلف و ایجاد فضا‌سازی صوتی و تصویری.
در ادامه پاسخ دادن به این سؤال که هوش فضایی چیست؟ باید به کلمات دیگری هم که برای توصیف این جنبه از هوش استفاده می‌شوند، اشاره کنیم. اصطلاح دیگری که برای توصیف هوش فضایی به کار می‌رود، تفکر دیداری است. علت شناختن این جنبه از هوش تحت عنوان تفکر دیداری را با یک مثال توضیح می‌دهیم. تصور کنید فردی در یک محیط وسیع که فاقد جاده و علائم راهنمایی‌کننده است، مشغول پیاده روی می‌باشد. اگر این فرد برای مسیریابی و پیدا کردن راه خود تنها یک نقشه و قطب نما به همراه داشته باشد تفکر دیداری به کمک او خواهد آمد. در چنین شرایطی فرد باید تصویرسازی ذهنی انجام دهد و بر آن اساس بتواند با کمک قطب نما و نقشه مسیر درست را تشخیص بدهد.
افرادی که هوش فضایی قوی دارند، علاقمند به نمودار و جدول هستند و در مقایسه با سایر افراد در این زمینه توانایی بیشتری هم دارند. این افراد به راحتی می‌توانند با بررسی کردن یک نمودار یا جدول تمامی اطلاعات و داده‌های مورد نیاز را از آن دریافت کنند. علاوه بر این افرادی که هوش تجسمی قوی‌تری دارند به راحتی می‌توانند اطلاعات مختلف را در قالب نمودار یا جدول سازمان دهی کنند. سازمان دهی اطلاعات در جدول و نمودار به یاد سپاری آن‌ها را بسیار آسان‌تر می‌کند.
افرادی با هوش فضایی بالا، از چه ویژگی هایی برخوردارند؟
در بخش قبلی تا حدودی با مهارت و ویژگی‌های منحصربه‌فرد اشخاصی که در این دسته‌بندی از انواع هوش قرار می‌گیرند آشنا شدیم. حال در این قسمت به بررسی مختصرتر و کلی‌تری از ویژگی‌ها و مواردی که این دسته از افراد از انجام آن‌ها لذت می‌برند خواهیم پرداخت:
- توانایی درک اجسام و موقعیت آن‌ها
- توانایی حل جدول و پازل‌های بسیار پیچیده
- ساخت ماکت
- درک و طراحی سه‌بعدی
- نقشه‌خوانی حرفه‌ای
- به‌خاطر سپردن رویدادها به همراه جزئیات
- ثبت عکس‌های بسیار جذاب
- علاقه‌مند به رنگ‌ها
- و…
این هوش در درک و به‌کارگیری مباحث ریاضیات، بخش هندسه کاربرد بسیار ویژه‌ای دارد. برای مثال: فردی یک شیء هندسی ذهنی قابل اندازه‌گیری و حرکت را در ذهن خود می‌سازد تا محاسبات هندسی و تشخیص الگوها را تسهیل بخشد و یا یک فرد ریاضی‌دان، از قوۀ تجسم خود برای ارتقای مقایسۀ کمّی بهره خواهد گرفت. در آخر لازم به ذکر است که برخورداری از مهارت‌های هوش فضایی، در حوزه‌هایی همچون علوم، تکنولوژی، مهندسی و STEM از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. برای درک بهتر این موضوع مثالی مطرح می‌کنیم:
فرض کنید فردی در زمینۀ زمین‌شناسی تحقیق و فعالیت می‌کند. او قادر است حرکت ورقه‌های تکتونیک را در ذهن خود تصور کند و آن را برای رسیدن به شکل موردنیاز تغییر دهد تا چگونگی فرایند تشکیل زمین را به تصویر بکشد. جراحان نیز قادر به بهره‌گیری از این هوش در جراحی‌های خود هستند. به‌طوری که یک جراح مغز و اعصاب، قادر به مجسم کردن مناطق مختلفی از مغز در ذهن خود می‌باشد تا نتیجۀ جراحی را بررسی و پیش‌بینی کند. یک مهندس ساختمان از این هوش می‌تواند در نحوۀ تأثیرگذاری احتمالی نیروهای گوناگون بر طرحی که برای یک بنا در نظر گرفته شده، در ذهن خود تجسم کند.
مشاغل مربوط به هوش فضایی
در ابتدا لازم به ذکر است که افرادی که از هوش دیداری – فضایی بالایی برخوردارند، اغلب در یکی از شاخه‌های علوم STEM در حال تحصیل‌اند و در همان حیطه مشغول به کار می‌شوند. همان‌طور که گفته شد، این هوش در مشاغلی همچون جراحی، زمین‌شناسی و بسیاری از مشاغل دیگر تأثیرگذار خواهد بود. از آن جا که این دسته از افراد دارای قوۀ تجسم بسیار بالایی هستند، به نبوغ خاصی در هنرهای تجسمی خواهند رسید. در ادامه به برخی دیگر از انواع مشاغلی که آن‌ها می‌توانند در آن بدرخشند خواهیم پرداخت:
- معمار
- نقاش
- بازیکن شطرنج
- مجسمه‌ساز
- طراح
- گرافیست
- فیلم‌ساز
- شعبده‌باز
- جهت‌یاب
- فیزیک‌دان نظری
- استراتژیست جنگ
- مهندس مکانیک
- طراح فضای داخلی
- عکاس
- طراح مد
- دریانورد
- خلبان
- و…
اهمیت و کاربرد هوش فضایی در صنایع طراحی و معماری
هوش فضایی به افراد قابلیت‌های مختلفی را می‌دهد که با استفاده از آن‌ها می‌توانند به نوعی در محیط پیرامون خود حرکت کنند. به همین دلیل اصلی‌ترین کاربرد هوش فضایی در صنایع طراحی و معماری این است که افراد قادر هستند با استفاده از آن یک مکان را در ذهن خود از جهات مختلف بررسی کرده و برای هر قسمت مناسب‌ترین فضا‌سازی را طراحی کنند. معمارانی که هوش فضایی قوی دارند موفق‌تر هستند. مهم‌ترین دلیل موفقیت آن‌ها هم توانایی به یادسپاری است. این افراد می‌توانند تصاویر و موقعیت‌های مختلف را در ذهن خود نگه داشته و در شرایط لازم آن‌ها را در کنار یکدیگر قرار بدهند تا به بهترین نتیجه دست یابند. در طراحی برای ساخت بنا معمار باید از خلاقیت خود استفاده کند تا همواره طراح‌های جدیدتری برای ارائه دادن داشته باشد.
مسیریابی هم کاربرد هوش فضایی محسوب میشود. معمارانی که هوش فضایی قوی دارند در هنگام عبور از یک مکان یا حتی عبور از مسیر‌های مختلف به راحتی می‌توانند آن را در حافظه خود ذخیره‌سازی کنند. گشت و‌گذار در فضا‌های مختلف به دلیل قابلیت به یاد سپاری به معماران کمک می‌کند تا ایده‌های جدیدی را ببینند و از کنار هم قرار دادن آن‌ها طراحی‌های جدیدی را انجام بدهند. در ادامه توضیح در مورد اهمیت هوش فضایی بهتر است به این موضوع هم اشاره کنیم که معمار موفق شخصی است که با تقویت هوش فضایی خود بتواند همیشه ایده‌های جدید و البته کاربردی برای طراحی ساختمان داشته باشد.
راه های تقویت هوش فضایی
همان‌طور که در مقالات دیگر گفته شد، انواع هوش را می‌توان تقویت کرد و متناسب با رشته، شغل، حرفه و مهارت خود، از آن‌ها بهره گرفت. به همین منظور طی تعاریف متعدد، این هوش جزء آن دسته از انواع هوش قرار خواهد گرفت که فراگیری و تقویت آن تا حد قابل قبولی برای تمامی انسان‌ها ضروری است.
- در ابتدای امر برای تقویت این هوش، انواعی از تست‌های هوش تصویری را انجام دهید و سعی کنید روند تقویتی خود را طی هر تست بررسی کنید. این تست‌ها در دید اول بسیار ساده و کم‌اهمیت به‌نظر خواهند رسید، اما در واقع این تست‌ها به شما کمک خواهند کرد تا قدرت تصویرسازی، تجسم و به‌خاطر سپردن موارد در شما تا حد چشم‌گیری افزایش یابد.
- به هیچ وجه از بازی‌های تجسمی غافل نشوید. شطرنج، لگو، جورچین، بازی‌های کامپیوتری، مثلث‌های تنگرام، پازل‌هایی نظیر پازل‌های سه‌بعدی، جنگا، و… از جمله بازی‌هایی هستند که در تقویت هوش دیداری – فضایی تأثیر بسزایی خواهند داشت.
- عکاسی کردن، بدین منظور که مرتبط با تصاویر می‌باشد، جزء آن دسته از مواردی است که ارتباط مستقیمی با هوش تصویری – فضایی خواهد داشت.
- اگر به یاد داشته باشید در ابتدای مقاله گفتیم که افرادی که از هوش دیداری – فضایی بالایی دارند، از قابلیت جهت‌یابی و مسیریابی بسیار بالایی نیز برخوردار هستند. به همین منظور عدم استفاده از GPS، سبب می‌گردد تا سعی کنید خودتان مسیر و جهت را بیابید که این امر قطعاً تأثیر بسزایی بر رشد و تقویت هوش فضایی خواهد داشت.
- نقاشی‌های سه‌بعدی، از جمله موارد دیگری است که سبب می‌گردد تا قوۀ تجسم سه‌بعدی شما تا حد چشم‌گیری افزایش یابد. شما در این روش می‌بایست سعی کنید جسمی را به‌صورت سه‌بعدی در ذهن خود تجسم کنید به‌طوری که تمام زوایای آن برایتان قابل درک باشد. سپس آنچه را که در ذهن خود تصور کرده‌اید را بر روی کاغذ پیاده سازید.
- و…
کلام آخر:
همان‌طور که گفته شد، هوش دیداری – فضایی به‌منظور توانایی شناخت نمودهای بصری و عینی توسط گاردنر ارائه گردید. این موضوع بدین معناست که افراد از توانایی شناخت اشکال و اشیاء برخوردارند و قادر به ایجاد اشکال و ساخته‌های باطنی و عقلی متبحرانه برای تحلیل و پاسخ به مسائل گوناگون می‌باشند. با بهره‌گیری از این هوش، افراد قادر خواهند بود که اشکال را در فکر خود تغییر دهند و آن را به‌طورکامل در افکار و ذهن خود تجسم کنند که این امر در بسیاری از مشاغل و همچنین امور روزمره تأثیرگذار خواهد بود. آیا شما هم شامل افرادی هستید که دارای هوش دیداری – فضایی بالایی هستند؟ و یا دوست دارید که این هوش را در خود تقویت کنید؟ پس ریز به ریز نکاتی که در این مقاله ذکر شده را انجام دهید و حتماً خود و روند رشدتان را بررسی کنید.
