چطور برخی از شرکتهای خانوادگی قرنها دوام میآورند در حالی که برخی دیگر خیلی زود نابود میشوند؟ راز طول عمر یک شرکت چیست؟ آیا فرهنگ نقشی در این زمینه دارد؟ و مفهوم منحصر به فرد ژاپنی “ie” چه چیزی میتواند در مورد بقای طولانیمدت به ما بیاموزد؟ در اینجا برخی نکات قابل توجه ارائه میشود.
طبق تحقیق Lansberg، میانگین طول عمر یک شرکت خانوادگی آمریکایی ۲۴ سال است که با مدت زمان فعالیت مؤسس شرکت مطابقت دارد. همه ما از نفرات سوم و curse سنتی نسل سوم شنیدهایم و با آمارهایی آشنا هستیم که نشان میدهد تنها ۳ درصد از شرکتهای خانوادگی به نسل چهارم میرسند. عوامل زیادی میتوانند زندگی یک شرکت را مختل کنند، اما مهمترین عامل احتمالاً فرآیندهای جانشینی سریع است که به نوعی، آسیبپذیری شرکتهای خانوادگی به شمار میروند. مسائل قابل توجه عبارتند از: درگیریهای پدر و پسر، سندروم قاشق نقرهای، مشکلات عصای چسبنده، و رشد اندازه خانواده که در حالی که سودها به سختی افزایش مییابند، چالشبرانگیزتر میشود.
کشوری که به نظر میرسد بهطور قابل توجهی از curse نسل سوم اجتناب میکند، کشور خورشید تابان، ژاپن است. ژاپن ۷ شرکت از ۱۰ شرکت قدیمی جهان را داراست و همچنین بیشترین تراکم کسبوکارهای خانوادگی قدیمی را از هر معیاری، از جمله تولید ناخالص داخلی، جمعیت و وسعت سرزمین دارد. طبق مطالعهای از بانک کره در سال ۲۰۰۸، در جهان ۵۵۸۶ شرکت وجود داشت که بیشتر از ۲۰۰ سال عمر داشتند. در این نمونه، ژاپن با ۳۱۴۶ شرکت یا ۵۶ درصد در صدر قرار داشت؛ آلمان با ۸۳۷ شرکت یا ۱۵ درصد در جایگاه دوم، هلند با ۲۲۲ شرکت سوم و فرانسه با ۱۹۶ شرکت در جایگاه چهارم قرار داشت.
اما نکته جالب اینجاست که فقط شرکتهای قدیمی و استثنائی نیستند که شگفتانگیز به نظر میآیند، بلکه میانگین طول عمر شرکتهای خانوادگی ژاپنی در کل بالاتر از بقیه است. طبق گفته استاد توشیو گوتو از دانشگاه اقتصاد ژاپن در توکیو، میانگین عمر یک شرکت خانوادگی ژاپنی در سال ۲۰۰۵، ۵۲ سال بود که بیشتر از دو برابر همتایان آمریکایی خود بود.
رازهای شرکتهای خانوادگی ژاپنی و نقش مفهوم “ie” در آن
چرا اینگونه است و چه رازی وجود دارد که میتوان از شرکتهای خانوادگی ژاپنی آموخت؟
در یک جمله: همراستایی منافع به نظر میرسد کلید اصلی باشد. شرکتهای خانوادگی ژاپنی همیشه یک عضو شایسته خانواده را در رأس سازمان دارند، خواه بهعنوان مالک فعال و خواه مدیر، و هیچ درگیریای میان پسرعموها وجود ندارد. این موضوع در تئوری قانعکننده به نظر میرسد، اما چگونه میتوان آن را در شرکتی که بیش از ۴۰۰ سال قدمت دارد و هماکنون در نسل پانزدهم است، اجرا کرد؟
چند عامل نادر و منحصر به فرد در ژاپن وجود دارد. نظام ارزشی اجتماعی ژاپن بهطور واضح با مقایسههای غربی آن متفاوت است، و همچنین با همتایان آسیایی قارهای خود نیز تفاوت دارد. این سیستم شامل ویژگیهای قوی مذهبی، هویت شرکتی بسیار قوی که در تمام جنبههای زندگی شرکت نفوذ دارد و مهمتر از همه – که برای بسیاری ناشناخته است – سیستم متفاوتی از راهنمایی و اداره خانواده است که از دوره ادو بهطور مستمر ماهیت جامعه ژاپنی را شکل داده است.
سیستم موسوم به “ie”، که یک خانوار پدرسالارانه است، در هسته خانواده سنتی ژاپنی قرار دارد. این یک واحد خویشاوندی پیچیده است، یک سیستم خانواده چندنسلی پیچیده که بر اساس نخستزادهگی استوار است. در این سیستم خاص، فقط یک فرزند ارث میبرد. سایر فرزندان در هر نسلی انتظار دارند که در نهایت خانواده را ترک کرده و خود را در یک خانواده یا مؤسسه اجتماعی دیگر مستقر کنند. جانشین انتخابشده، معمولاً پسر ارشد، همه چیز را از خانواده به ارث میبرد و بقیه فرزندان باید راه خود را در دنیا پیدا کنند. در سیستم “ie” نسب مهم است و بهدقت ثبت میشود. بهطور تئوری، “ie” باید برای همیشه دوام بیاورد و در اصل هرگز نمیمیرد. این سیستم تمام اعضای درگذشته و آینده خود را در خود جای میدهد. شاید عجیب به نظر برسد؟ اجازه دهید مختصراً پسزمینه تاریخی و فلسفی آن را توضیح دهیم تا بتوانید بهتر پویایی اجتماعی را درک کنید.
یوشی ریوکان، یک مسافرخانه سنتی ژاپنی که در سال 718 تأسیس شد، قدیمی ترین کسب و کار خانوادگی عملیاتی در سراسر جهان فرض می شود.
درک مفهوم “ie” ژاپنی
مفهوم “ie”، که در دنیای غرب وجود ندارد، برای جامعه کسبوکار ژاپنی بسیار حیاتی است. این مفهوم ریشه در سنتهای تاریخی و فرهنگی ژاپن دارد. مانند بسیاری از تمدنهای شرقی، فرهنگ ژاپنی به نقش فرد کمتر توجه میکند و بر اهمیت همخوانی و موفقیت گروه تأکید میکند. ریشههای این گروهگرایی را میتوان در جامعه کشاورزی برنجی اولیه پیدا کرد که به ارزشهای شینتوئیستی، هماهنگی، ارتباطات افقی و ساختارهای برابریخواهانه تأکید داشت. در دوره حکمرانی نظامی ادو (۱۶۰۳-۱۸۸۶) این گروهگرایی تقویت شد و نهاد “ie” بهعنوان مدلی خانوادگی با ساختار سلسلهمراتبی عمودی گسترش یافت.
دلایل اصلی پذیرش سیستم “ie” توسط شوگونات عبارت بودند از:
نتیجهگیری
اگر خانوادههای کسب و کار در سراسر جهان به دنبال رفاه آینده و بقای خانواده در دنیای فزاینده غیرقابل پیشبینی، پیچیده و مبهم امروز هستند، یادگیری از مدلهای موفق کسبوکارهای خانوادگی ژاپن میتواند یک سهم ارزشمند در بحثهای مربوط به تعلق، موفقیت و بقای مشترک باشد.
درصد مطالعه مقاله